Publikacja dotyka kilku podstawowych zagadnień prawa spółek, takich jak fundamentalne zmiany korporacyjne, w tym zmiany strukturalne spółek kapitałowych, granice konsensusu korporacyjnego i zakres władzy większości.
Tytułowa problematyka iuris dissidentium, czyli praw sprzeciwiającej się mniejszości do wyjścia (ustąpienia) ze spółki, za słuszną (godziwą) spłatą, w związku z podjęciem przez większość uchwał w przedmiocie fundamentalnych zmian korporacyjnych, nie była dotąd przedmiotem systemowej refleksji w doktrynie. Tymczasem dotyka ona wielu newralgicznych i od lat spornych kwestii związanych z istotnymi zmianami treści umów i statutów spółek kapitałowych. Obszary, gdzie spór ten się konkretyzuje, obejmują takie doniosłe praktycznie kwestie jak m.in.:
problem trybu właściwego dla zmiany celu spółki;
tryb wymagany dla wprowadzenia do umowy spółki postanowień o przymusowym umorzeniu udziałów;
tryb wyłączenia indywidualnej kontroli wspólników w sp. z o.o.;
tryb wymagany dla zmian w zakresie prawa pierwszeństwa oraz innych modyfikacji zasad zbywalności udziałów;
wymogi następczej inkorporacji do umowy/statutu spółki klauzuli arbitrażowej; etc.
W wymienionych przypadkach ogniskuje się konflikt kontraktowej zasady konsensualności (omnium consensu) z organizacyjną zasadą władzy większości (majoryzacji). Dialektycznym sposobem na rozstrzygnięcie tego konfliktu jest wprowadzenie ius dissidentium, jako sui generis jednomyślności (quasi-konsensualność).
Do kręgu zagadnień, które na gruncie Kodeksu spółek handlowych i innych ustaw, poddane zostały specjalnemu trybowi obejmującemu prawo mniejszości do ustąpienia ze spółki, należą (ius dissidentium):
istotna zmiana przedmiotu działalności spółki;
uproszczone połączenie („wcielenie koncernowe”);
emigracyjna fuzja transgraniczna;
podział spółki z negatywną zmianą w zakresie praw wspólniczych;
zmiana formy prawnej spółki (przekształcenie);
przeniesieniu siedziby spółki za granicę w związku z migracją bądź łączeniem spółki europejskiej;
delisting;
konsolidacja sektorowa spółek z branży elektroenergetycznej.
Powyższe problemy, którym poświęcono obszerne rozważania w ramach niniejszej publikacji, zostały przedstawione w szerokim kontekście problemowym, obejmującym ekskurs do prawa spółek osobowych, szeroki rys prawnoporównawczy (komparatystyka funkcjonalna) oraz refleksję historycznoprawną.
Studium jest mocno osadzone w dogmatyce prawa prywatnego i dostarcza poszerzonej perspektywy cywilistycznej, obejmującej badanie genezy i kwalifikację praw wyjścia w świetle wybranych zasad i instytucji prawa cywilnego:
prywatnoprawnej autonomii woli stron i wynikających z niej zasad pochodnych, w szczególności zasady rozwiązywalności stosunków prawnych o charakterze ciągłym, oraz zasady konsensualności;
zasady uwzględnienia istotnych, nieprzewidzianych zmian stosunków – klauzula rebus sic stantibus;
instytucji ochrony negatoryjnej przed ingerencją w dominium i przypadków surogacji actionis negatorium przez roszczenia kompensacyjne;
instytucji ochrony właściciela poprzez przyznanie roszczeń o wykup rzeczy w przypadkach zmian negatywnie wpływających na wartość lub sposób korzystania z rzeczy.
Istotny jest także komponent interdyscyplinarny prezentowanej książki – ekonomiczna analiza prawa stanowi jedną z istotnych metod badawczych.
Publikacja czyni także przyczynek do dyskusji na temat konstytucjonalizacji prawa spółek w Polsce oraz zdekodowania „wytycznych” konstytucyjnych, hierarchicznie wiążących w stanowieniu prawa i jego stosowaniu. Chodzi przy tym wykorzystanie krajowego, zagranicznego i międzynarodowego dorobku konstytucyjnego i praw podstawowych (Europejska Konwencja o Ochronie Praw Człowieka) do lepszego rozpoznania problemów prawa spółek przez uwzględnienie ich konstytucyjnego wymiaru. Dotyczy to głównie praw udziałowych jako przedmiotu konstytucyjnych i konwencyjnych gwarancji w zakresie prawa własności, a także proceduralnych standardów ochrony praw wspólniczych, w tym przede wszystkim prawa do sądu.
Książka adresowana jest do wszystkich, którzy w pogłębiony sposób zajmują się problematyką prawa spółek, w tym punktami stycznymi prawa spółek i prawa cywilnego oraz prawa rynku kapitałowego. Odbiorcami powinni być sędziowie, adwokaci i radcowie prawni specjalizujący się w zagadnieniach korporacyjnych, a także naukowcy, prawnicy i ekonomiści badający fundamentalne problemy prawa spółek i organizacji biznesowych. Książka będzie także interesująca dla konstytucjonalistów, zarówno praktyków, jak i teoretyków.
Fragment recenzji prof. zw. dr. hab. Stanisława Sołtysińskiego:
„Recenzowana praca […] stanowi jedną z najciekawszych rozpraw z dziedziny prawa spółek, jaką czytałem w ostatnich latach. […]
Warsztat Autora wyróżnia nie tylko głęboka znajomość prawa spółek.
Praca zawiera nie tylko wszechstronną analizę zróżnicowanych postaci wyjścia wspólnika mniejszościowego ze spółki. Zaletą warsztatu jest pogłębiona analiza problematyki ekonomicznej badanych instytucji. Praca stanowi rzadki w naszej literaturze przykład udanego zastosowania analizy ekonomicznej do instytucji prawa handlowego. W analizowanej monografii przeprowadzono również szerokie badania prawnoporównawcze, które nie są oderwane od historycznego, kulturowego i instytucjonalnego kontekstu. Na uznanie zasługuje również częste sięganie do teorii prawa cywilnego, a także prac z dziedziny logiki formalnej i metodologii nauk. […]
Monografia dr. Radwana nie tylko zasługuje na opublikowanie, lecz stanowi bardzo wartościową pozycję. Wykorzystał w niej ponadto argumenty z dziedziny teorii prawa oraz analizy ekonomiczne i wnioski prawnoporównawcze”.
