Profesor Bogusław Gawlik odchodzi na emeryturę. Trudno sobie wyobrazić korytarze Katedry Prawa Cywilnego bez charakterystycznego zapachu fajkowego tytoniu. Odchodzi z Uniwersytetu postać niezwykła. Osoba, która przygniatała nas wszystkich erudycją, znajomością prawniczej literatury z całego świata. Nie zawsze łatwo było korzystać z wiedzy Profesora Bogusława Gawlika. Wiele Jego uwag przychodzi nam zrozumieć dopiero po latach. Z wieloma wskazówkami czy postulatami trudno się było kiedyś zgodzić, a teraz przekazujemy je dalej naszym doktorantom i magistrantom.
Jest Profesor Bogusław Gawlik umysłem niezwykłym. Nie napisał wiele, ale wszystko, co napisał, jest popisem prawniczej wirtuozerii. Profesor powtarzał zawsze, że uczony ma być artystą, a nie rzemieślnikiem. Dlatego Jego teksty należą do literatury, a nie prawniczego wyrobnictwa. Udało Mu się bowiem napisać rzeczy, które są odporne na kompleks Kirchmanna. Od czasu ukazania się pierwszych rozpraw Profesora Bogusława Gawlika ustawodawstwo zmieniało się wiele razy, a mimo to Jego prace stają się coraz bardziej aktualne. Przyczyny tego stanu rzeczy leżą w odwadze podejmowania tematów, które wyprzedzały swój czas. Profesor od samego początku poruszał się sprawnie po różnych tradycjach prawnych. Zadziwia nas ciągle znajomością orzeczeń, poglądów i prawniczych koncepcji pochodzących z różnych systemów. Przy czym rozumiał obce tradycje głębiej niż wielu innych uczonych. Oni podążali nierzadko za pozornym obrazem danej instytucji, Profesor rozumiał jej kontekst i powiązanie z całością systemu.
Profesor większość swojego naukowego życia spędził w czasach trudnych. Miał jednak też szczęście współpracy z osobami, które niosły w sobie ducha przedwojennej rzetelności i czerpały z niezwykłego źródła, jakim były prace kodyfikacyjne lat dwudziestych i trzydziestych. Przez Jana Gwiazdomorskiego i Stefana Grzybowskiego miał Profesor Bogusław Gawlik kontakt z inspirującą myślą tamtych czasów. Ale wyczuwał także z ogromną przenikliwością ducha nowej epoki, w której wartości niematerialne będą stanowić najdonioślejsze z dóbr, a prace nad dobrami niematerialnymi stanowią pokaźną część Jego dorobku. Unikał przy tym dawania prostej odpowiedzi na postulaty coraz silniejszej ochrony interesów majątkowych związanych z tymi dobrami. Jest rzeczą niezwykłą, że na początku lat siedemdziesiątych Profesor poświęcił się umowie know-how. Oczywiście, Polska gierkowska otwierała się w jakimś stopniu na innowacje i technologiczne pomysły Zachodu. Wzrost zainteresowania problematyką ochrony technologii oraz ochrony wynalazków w tych czasach jest zrozumiały. W tym sensie prace Profesora stanowiły także odpowiedź na zapotrzebowanie tamtej epoki. Także ostrożność Profesora w przyznawaniu ochrony dobrom niematerialnym, ale nie do końca uchwytnym, w szczególności ostrożność w chronieniu interesów dotyczących tych dóbr przy zastosowaniu konstrukcji praw podmiotowych może być objaśniona interesem słabszego państwa, które w mniejszym stopniu będzie samo źródłem innowacji i postępu, a w większym zmuszone będzie do korzystania z intelektualnego dorobku innych. Mimo jednak tego punktu wyjścia osadzonego w epoce Profesor Bogusław Gawlik dochodzi do wniosków, które nie tylko wyrastają poza tamte czasy i ich potrzeby, lecz także idą daleko w przyszłość. Już konstruując model umowy know- -how, Profesor pokazuje, że w prawie cywilnym istnieją także inne metody ochrony dóbr poza klasyczną metodą cywilistyczną. Później Profesor będzie rozwijał teorię instytucjonalnej ochrony dóbr, która zakłada, że w przypadku większości dóbr o charakterze niematerialnym, które z mocy ustawy nie są chronione w sposób bezwzględny, samo naruszenie dobra jako takie nie jest bezprawne. To naruszenie musi być zakwalifikowane jako bezprawne, aby być niedopuszczalne. To nie jest jedynie gra słów. Ta koncepcja, której inspiracji należy poszukiwać u Thomasa Raisera, nie pozwala na absolutyzację ochrony dóbr. Profesor Bogusław Gawlik uważał, że konstrukcja ta ma zastosowanie także na gruncie art. 23 i 24 k.c. i że mimo sformułowania tego przepisu konieczne jest wykazanie bezprawności naruszenia dobra, aby można było sięgnąć do roszczeń wynikających z faktu tego naruszenia. W dzisiejszym świecie ta teoria okazuje się ważniejsza, niż była kiedyś. Profesor Bogusław Gawlik trafnie przewidział, że absolutyzacja ochrony poszczególnych dóbr stanowi zagrożenie wolności. Także inna kwestia poruszana przez Jubilata nabiera z czasem znaczenia. Zastanawiając się nad problemem umów nienazwanych i nazwanych, Profesor odrzuca tzw. klasyfikującą teorię umów, opowiadając się za teorią typologiczną. Poszczególne umowy stosowane w obrocie są dalej lub bliżej od kodeksowego wzorca. O znaczeniu tej teorii przekonałem się ostatnio, zastanawiając się nad strukturą części szczegółowej zobowiązań w projekcie Kodeksu cywilnego. W dzisiejszym świecie umowy stają się coraz bardziej złożone i coraz trudniej je zakwalifikować do danego typu. Wywołuje to konieczność innego spojrzenia na strukturę części szczegółowej. Te problemy z właściwą sobie przenikliwością Profesor Bogusław Gawlik przewidział już wiele lat temu. Także Jego prace nad procedurą zawarcia umowy, nad pojęciem zgodności między ofertą a przyjęciem oferty, ukazujące zawarcie umowy jako proces, wyznaczają nasze nowe myślenie o umowie jako takiej i o fakcie jej zawarcia. Konstrukcje przedstawicielstwa i pełnomocnictwa, objaśnienia relacji do stosunku podstawowego, możliwości podniesienia zarzutu z tego stosunku, samej czynności udzielenia pełnomocnictwa wywarły znaczący wpływ na polską doktrynę i rozumienie tej instytucji. Ogromną część dorobku Profesora Bogusława Gawlika stanowią Jego sądowe orzeczenia. Każdy, kto czytał orzeczenia wydane przez Profesora jako sędziego krakowskiego Sądu Apelacyjnego, dostrzeże ich niezwykłość. Wyrastają one ponad masę sądowego orzecznictwa nie tylko oryginalnością poglądów (co niekoniecznie zawsze spotykało się z aprobatą), lecz także literacką formą. Drukowane w „TransformacjachPrawa Prywatnego”, a także w osobnych zbiorach orzeczeń, przejdą do historii, nie tylko prawa, lecz także literatury. Są to prawdziwe perełki, w których odbijają się różne tradycje prawne. Lektura orzeczeń Profesora przywodzi na myśl orzeczenia sądów angielskich – są barwne, niesztampowe, czasami dowcipne, czasami złośliwe. Widać w nich osobę sędziego, a nie tylko abstrakcyjny sąd. Dorobek Profesora nie jest zamknięty. Każdy, kto zna Profesora Bogusława Gawlika, czuje pewien niedosyt. Profesor jeszcze nie powiedział wszystkiego. Jego oryginalne pomysły, ogromna erudycja, wielkie prawnoporównawcze doświadczenie nie znalazły wyrazu odpowiedniego, na miarę tego Uczonego. Patrząc na znaczące naukowe osiągnięcia, czekamy na to, co mieści się w dziełach planowanych, ale jeszcze nienapisanych. I wszyscy mamy nadzieję, że emerytura Profesora stwarza okazję, iż dzieła te powstaną. Przekazujemy Panu Profesorowi tę Księgę w podziękowaniu za wkład w naukę, za to, że Profesor pozostawił w nas ślady, które będziemy odkrywać długo. Dziękujemy Autorom, którzy przyjęli zaproszenie do Księgi, i życzymy Profesorowi długich lat tworzenia z pożytkiem dla nas wszystkich.
W imieniu Zespołu Redakcyjnego
Fryderyk Zoll
