Prawne instrumenty oddziaływania na gospodarkę

W każdym systemie gospodarczym daje o sobie znać niezwykle trudny, jeśli nie niemożliwy do rozstrzygnięcia, dylemat sprowadzający się do ustalenia, czy czynnikiem decydującym o rozwoju gospodarki i mającym najistotniejszy wpływ na jej funkcjonowanie jest, oparty na wolności gospodarczej, rynek samodzielnych przedsiębiorców, produktów i usług, czy też czynnikiem tym są pobudzające gospodarkę, inspirujące działania instytucji publicznej, jaką jest państwo.

Niejako w konsekwencji uwidaczniają się zarówno koncepcje priorytetowego traktowania wolności gospodarczej i wolnego rynku, a tym samym koncepcje ograniczania interwencji państwa, jak i koncepcje uznające celowość i konieczność działań interwencjonistycznych w warunkach gospodarki rynkowej. W efekcie oznacza to jednak równoległe wdrażanie obydwu koncepcji do praktyki gospodarczej i stosowanie różnego rodzaju środków (instrumentów) oddziaływania państwa na gospodarkę w celu wypełniania funkcji tego państwa i realizacji jego celów.

Dokonuje się to choćby na podłożu doktryny i zasady (konstytucyjnej) społecznej gospodarki rynkowej, mającej niejako z założenia godzić i kojarzyć ze sobą wolny rynek i potrzeby społeczne. Z obserwacji praktyki wynika, że współczesne państwo ingeruje w gospodarkę zarówno wtedy, gdy wolność gospodarczą traktuje priorytetowo, jak i wówczas, gdy dominuje przekonanie (po stronie sprawujących władzę), że funkcją państwa jest aktywne oddziaływanie na gospodarkę wyznaczające granice obszaru wolności gospodarczej. Podstawowy problem sprowadza się przy tym do udzielenia odpowiedzi na pytanie – z jednej strony – o granice, zakres i treść wolności gospodarczej – z drugiej zaś – o granice, metody, środki i cele oddziaływania państwa jako instytucji publicznej na sferę gospodarki prowadzonej przez podmioty niepubliczne. Jest to zarazem pytanie o stopień zaangażowania się podmiotów publicznych odpowiedzialnych za stan i rozwój gospodarki, a dotyczy ono zarówno poszczególnych państw, jak i instytucji ponadpaństwowych.

Wydaje się, że wskazane wyżej problemy można postrzegać w pierwszej kolejności w kontekście roli i wpływu prawa gospodarczego publicznego na gospodarkę. Przepisy tego systemu normatywnego kształtują bowiem gospodarkę w jej układzie organizacyjnym, określają prawa i obowiązki podmiotów działalności gospodarczej oraz kompetencje organów administracji gospodarczej, a także tworzą procedury oddziaływania państwa na gospodarkę. To z prawa gospodarczego publicznego wynika charakter instrumentów, za pomocą których państwo realizuje swoje władztwo w obszarze gospodarki, a w szczególności wskazane zostają i podlegają odpowiedniej charakterystyce konkretne środki tego oddziaływania.
Warto zwrócić uwagę na reglamentacyjne i regulacyjne instrumenty wpływu państwa na gospodarkę, odnosząc się przy tym do poszczególnych, niezwykle istotnych sfer funkcjonowania gospodarki, takich jak choćby energetyka, rynek usług finansowych, działalność lecznicza i rynek produktów leczniczych, czy gospodarka komunalna.

Charakterystyka powyższa powinna zarazem uwzględniać specyficzne możliwości oddziaływania na gospodarkę, przy wykorzystaniu instytucjonalnych rozwiązań prawnych z obszaru ochrony konkurencji, zamówień publicznych, ochrony danych oraz ochrony środowiska, w których to wypracowane zostały i znalazły praktyczne zastosowanie, właściwe dla tych obszarów, charakterystyczne dla nich instrumenty wpływu na gospodarkę.